Lạm phát: Khái niệm, nguyên nhân và tác động đến nền kinh tế

Giới thiệu về lạm phát

Khái niệm, lạm phát là gì?

Lạm phát là sự gia tăng liên tục trong mức giá chung của hàng hóa và dịch vụ trong một quốc gia, dẫn đến việc giá trị của đơn vị tiền tệ bị giảm giá trị.

Cách tính tỷ lệ lạm phát

Tỷ lệ lạm phát được đo lường bằng tỷ lệ phần trăm thay đổi trong một vài chỉ số giá cả từ một thời kỳ sang thời kỳ tiếp theo. Công thức tổng quát để tính tỷ lệ lạm phát như sau:

Tỷ lệ lạm phát (%) = ((Chỉ số giá cuối kỳ - Chỉ số giá đầu kỳ)/Chỉ số giá đầu kỳ) x 100

Hai chỉ số giá cả thường được dùng để tính tỷ lệ lạm phát bao gồm chỉ số giá tiêu dùng (CPI) và chỉ số điều chỉnh GDP (GDP deflator).

• Phương pháp dựa trên chỉ số giá tiêu dùng CPI:

CPI là một đại lượng thống kê được sử dụng để đo lường sự biến động trong mức giá của một giỏ hàng hóa và dịch vụ tiêu dùng phổ biến trong một nước. Nói cách khác, chỉ số này đo lường sự thay đổi trong tổng chi phí của lượng hàng hóa và dịch vụ mà một người tiêu dùng điển hình sẽ mua. Công thức tính tỷ lệ lạm phát dựa trên CPI như sau:

Tỷ lệ lạm phát (%) = ((CPI cuối kỳ - CPI đầu kỳ)/CPI đầu kỳ) x 100

• Phương pháp dựa trên chỉ số điều chỉnh GDP (GDP deflator):

GDP deflator là một chỉ số đo lường sự thay đổi trong mức giá của tất cả các loại hàng hóa và dịch vụ trong một quốc gia ở hiện tại so với năm cơ sở được định trước. Công thức tính tỷ lệ lạm phát dựa trên GDP deflator như sau:

Cần lưu ý rằng cả hai phương pháp được kể trên đều cho ra kết quả tương tự nhau. Nếu tỷ lệ lạm phát tăng cao, đồng tiền sẽ mất giá nhanh chóng, và ngược lại.

Tỷ lệ lạm phát (%) = ((GDP Deflator cuối kỳ - GDP Deflator đầu kỳ)/GDP Deflator đầu kỳ) x 100

Tầm quan trọng của lạm phát

Bởi vì xã hội mà chúng ta đang sống luôn cần sử dụng đến tiền để tiếp tục vận hành, do đó lạm phát có khả năng tác động sâu sắc đến gần như mọi khía cạnh của đời sống. Tuy nhiên, mức độ ảnh hưởng của lạm phát còn phụ thuộc vào tỷ lệ lạm phát. Lạm phát nhẹ có thể được coi là dấu hiệu tốt của một nền kinh tế đang phát triển, nhưng tỷ lệ lạm phát quá cao có thể gây ra những tác động tiêu cực cho nền kinh tế. Khi tình trạng lạm phát trở nên nghiêm trọng, đó sẽ là mối lo ngại hàng đầu đối với cả chính phủ, người tiêu dùng và các cơ sở kinh doanh.

Nguyên nhân dẫn đến lạm phát

Lạm phát do Tăng cung tiền tệ

Đây là nguyên nhân phổ biến nhất gây ra lạm phát. Tăng cung tiền tệ xảy ra khi ngân hàng trung ương quyết định in thêm tiền và đưa thêm tiền vào lưu thông, khiến cho tổng lượng tiền ở trong nền kinh tế tăng lên. Cung tiền tệ tăng lên mà không đi kèm với sự gia tăng tương ứng trong nguồn cung hàng hóa và dịch vụ sẽ dẫn đến việc nhu cầu tiêu dùng không được đáp ứng đầy đủ, kịp thời. Điều này có thể khiến giá cả gia tăng, dẫn đến lạm phát.

Lạm phát do Tăng nhu cầu tiêu dùng

Nhu cầu tiêu dùng của người dân tăng lên có thể kéo theo sự gia tăng trong giá cả của hàng hóa và dịch vụ, gây ra lạm phát. Có nhiều yếu tố có thể dẫn đến việc nhu cầu tiêu dùng tăng, bao gồm:

• Tăng thu nhập: Khi thu nhập của người tiêu dùng tăng lên, họ sẽ có khả năng và nhu cầu chi tiêu nhiều hơn.

• Tăng dân số: Dân số tăng đồng nghĩa với việc nhu cầu về hàng hóa và dịch vụ cũng tăng lên.

• Tăng kỳ vọng lạm phát: Khi người tiêu dùng dự đoán rằng lạm phát sẽ tiếp tục tăng trong tương lai, họ sẽ có xu hướng chi tiêu nhiều hơn trước để đề phòng trường hợp đồng tiền bị mất giá trị. Nói cách khác, nếu tình trạng lạm phát tiếp diễn, với cùng một số tiền, người tiêu dùng sẽ chi trả được cho ít hàng hóa và dịch vụ hơn trong tương lai, vì thế họ sẽ lựa chọn mua nhiều hơn ở thời điểm hiện tại. Điều này có thể dẫn đến tăng tổng cầu và giá cả.

Lạm phát do Tăng chi phí sản xuất

Khi chi phí nguyên liệu, tiền lương hoặc thuế tăng lên, các doanh nghiệp có thể sẽ chuyển gánh nặng chi phí này lên giá thành sản phẩm để bù đắp. Điều này sẽ dẫn đến tăng giá cả trên mặt bằng chung, dẫn đến lạm phát.

Các nguyên nhân phi kinh tế

Các yếu tố phi kinh tế, chẳng hạn như chiến tranh hoặc thiên tai, có thể gây ra thiệt hại cho cơ sở hạ tầng, sụt giảm năng suất và gián đoạn chuỗi cung ứng, dẫn đến tăng chi phí sản xuất. Điều này có thể khiến giá cả tăng cao. Ngoài ra, mức độ rủi ro cao trong các tình huống này cũng có thể tạo áp lực lên giá cả, góp phần gây ra lạm phát.

Tác động của lạm phát đến nền kinh tế

Tác động đến sản xuất

• Giảm lợi nhuận: Lạm phát thường đi kèm với sự gia tăng giá cả của nguyên vật liệu, nguồn nhân lực và các yếu tố sản xuất khác, đồng nghĩa với việc tổng chi phí sản xuất của doanh nghiệp tăng lên. Trong trường hợp này, doanh nghiệp có thể phải cắt giảm chi tiêu để duy trì hoạt động, dẫn đến giảm sản lượng và giảm lợi nhuận. Nếu tăng giá bán để bù đắp vào phần chi phí này, doanh nghiệp cũng có thể mất đi lợi thế cạnh tranh trên thị trường. Bên cạnh đó, nếu giá cả trên mặt bằng chung tăng lên nhanh hơn so với khả năng điều chỉnh giá bán của doanh nghiệp, lợi nhuận của doanh nghiệp cũng có thể bị giảm đi.

• Giảm năng suất: Lạm phát có thể tạo ra sự thiếu ổn định trong quá trình sản xuất và làm suy giảm năng suất lao động. Khi tình trạng giá cả trong tương lai trở nên khó dự đoán, các doanh nghiệp sẽ gặp khó khăn trong việc lập kế hoạch và tối ưu hóa quá trình sản xuất. Ngoài ra, lạm phát có thể tạo ra tâm lý không chắc chắn về thu nhập của người lao động, làm ảnh hưởng đến năng suất lao động.

• Tăng rủi ro kinh doanh: Lạm phát tăng cao có thể gây ra sự bất ổn kinh tế, khiến các nhà đầu tư trở nên thận trọng hơn. Khi đồng tiền bị mất giá, các nhà đầu tư có xu hướng lo ngại về giá trị tương lai của các dự án, dẫn đến trì hoãn hoặc hạn chế đầu tư. Sự sụt giảm trong đầu tư có thể ảnh hưởng đến khả năng sản xuất của doanh nghiệp.

Tác động đến tiêu dùng

• Giảm sức mua: Khi giá cả tăng lên mà không đi kèm với sự gia tăng tương ứng trong thu nhập, người tiêu dùng sẽ mua đươc ít hàng hóa và dịch vụ hơn. Điều này buộc người tiêu dùng phải cắt giảm chi tiêu, dẫn đến giảm tổng cầu trong nền kinh tế.

• Thay đổi thói quen mua sắm: Lạm phát tăng cao có thể làm gia tăng sự bất ổn về kinh tế, khiến người tiêu dùng chi tiêu tiết kiệm và thận trọng hơn. Họ sẽ có xu hướng tìm kiếm những sản phẩm rẻ hơn hoặc trì hoãn việc mua sắm những mặt hàng không thiết yếu để đối phó với tình hình tài chính không ổn định. Điều này có thể làm giảm lượng hàng tiêu thụ và ảnh hưởng đến hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp.

Tác động đến tài chính, kinh doanh, đầu tư

• Tăng lãi suất: Khi lạm phát tăng, ngân hàng trung ương có xu hướng tăng lãi suất để kiềm chế lạm phát và bảo vệ giá trị tiền tệ. Bên cạnh đó, lạm phát cũng có thể khiến các nhà đầu tư trở nên thận trọng hơn, dẫn đến giảm đầu tư và tăng lãi suất. Lãi suất tăng sẽ khiến chi phí vay tăng lên, do đó hoạt động vay mượn của các cá nhân và doanh nghiệp sẽ giảm đi.

• Giảm giá trị tài sản: Khi đồng tiền mất giá, giá trị của các tài sản như cổ phiếu hay bất động sản cũng sẽ giảm xuống. Nhà đầu tư sẽ phải đối mặt với sự biến động và mức độ rủi ro cao.

Tác động đến xã hội

• Giảm mức sống: Khi giá cả tăng lên, với cùng một số tiền, người dân sẽ mua được ít hàng hóa và dịch vụ hơn. Vì vậy, lạm phát có thể khiến người dân gặp nhiều khó khăn hơn trong việc trang trải những nhu cầu cơ bản, chẳng hạn như thực phẩm, điện nước và y tế.

• Gia tăng bất bình đẳng: Lạm phát ảnh hưởng đến những người có thu nhập thấp nhiều hơn những người có thu nhập cao. Điều này là do những người có thu nhập thấp thường phải chi tiêu vừa đủ hoặc nhiều hơn mức thu nhập của họ, khiến cho họ bị ảnh hưởng nhiều hơn bởi sự gia tăng giá cả. Ngoài ra, những người có thu nhập cố định (chằng hạn như người hưu trí) cũng có thể gặp khó khăn khi đồng tiền bị mất giá, vì khi đó giá trị thu nhập thực của họ cũng bị giảm đi.

• Gia tăng căng thẳng xã hội: Lạm phát có thể khiến người dân cảm thấy bất an về tương lai, chẳng hạn như về tình trạng mất việc làm hay sự gia tăng tỷ lệ tội phạm. Điều này có thể gây căng thẳng xã hội, dẫn đến bất ổn chính trị hoặc bạo lực.

Lạm phát là một hiện tượng kinh tế phổ biến, có tác động phức tạp và đa chiều đối với cuộc sống hằng ngày và quyết định tài chính của tất cẩ mọi người. Vì thế, hiểu biết và quan tâm đến tình hình lạm phát là vô cùng cần thiết đối với mỗi cá nhân và doanh nghiệp trong việc quản lý tài chính và phòng ngừa rủi ro.

Khám phá các chỉ số kinh tế, dữ liệu tài chính quan trọng và thông tin chi tiết về thị trường tài chính trên WiChart.